<p>Zdjęcie na okładce: Start balonu z dziedzińca przed pałacem Kazimierzowskim, 25 sierpnia 1872. Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie</p>
<p>Zdjęcie na okładce: Start balonu z dziedzińca przed pałacem Kazimierzowskim, 25 sierpnia 1872. Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie</p>

Nr 10: Polski wiek XIX. Kompleks wizualny

Redaktorka: Iwona Kurz

Zdjęcie na okładce: Start balonu z dziedzińca przed pałacem Kazimierzowskim, 25 sierpnia 1872. Fot. Konrad Brandel / Muzeum Narodowe w Warszawie

Numer współfinansowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ze środków na Działalność Upowszechniającą Naukę w roku 2015.

Spis treści

Wstęp

  1. Polski wiek XIX. Kompleks wizualny

    , Polski wiek XIX. Kompleks wizualny, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.941

    Wprowadzenie do numeru 10.

    słowa kluczowe: nowoczesność; wystawa; kompleks wizualny; XX wiek; XIX wiek; praktyki widzenia

Zbliżenie

  1. Kompleks wystawienniczy

    Tony Bennett
    Tony Bennett, Kompleks wystawienniczy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.942

    Przekład rozdziału The Exhibitionary Complex książki Tony’ego Bennetta The Birth of the Museum. History, Theory, Politics (Routledge 1995).

    Autor przekonuje, że XIX-wieczne muzea, dioramy, pranoramy, wystawy krajowe oraz światowe, pasaże i domy towarowe opierały się na podobnej strukturze reprezentacji. Łączne działanie tych instytucji tworzyło tytułowy kompleks wystawienniczy. Wystawa oznacza tutaj tryb komunikowania, prowadzący między innymi do powszechnej edukacji. W polemicznym odniesieniu do Nadzorować i karać (1975) Foucaulta Bennett opisuje, jak muzea otwierały się dla szerokiej publiczności (a jednocześnie zamykały się na nią więzienia), a tłum stawał się widoczny dla samego siebie.

    słowa kluczowe: instytucje; muzea; wystawy; kompleks wystawienniczy; Michel Foucault

  2. Mało przejrzystości, dużo przeszkód. Wiek XIX, wystawy, narzędzia do patrzenia

    Małgorzata Litwinowcz-Droździel
    Małgorzata Litwinowcz-Droździel, Mało przejrzystości, dużo przeszkód. Wiek XIX, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.946

    W artykule podjęte zostają zróżnicowane wątki historycznokulturowe, które łączy temat „stabilizacji spojrzenia“. XIX-wieczne wystawy, dominanta całego tekstu, są tutaj potraktowane jako rodzaj narzędzi do patrzenia, swoistych wielkoskalowych i powszechnie dostępnych instrumentów optycznych. Miały one stanowić – jeśli wierzyć licznym świadectwom z epoki – skuteczną przeciwwagę wobec chwiejności doświadczenia zmysłów  i niejednoznaczności kategorii poznawczych. Wobec niepewności naukowego eksperymentu i iluzji, której źródłem były coraz liczniejsze w stuleciu wynalazki służące projektowaniu statycznych i ruchomych obrazów – Pałac Kryształowy (i rozmaite jego odmiany) mógł się wydawać doskonałym narzędziem wizualnej kontroli nad rzeczywistością. Artykuł podejmuje także wątek melancholii i rozczarowania, które przyniósł ten XIX-wieczny projekt wizualnej utopii.

    słowa kluczowe: stabilizacja spojrzenia; wystawy; zmysły; narzędza do patrzenia

  3. Światło i czułość. Jak się kocha w epoce dagerotypu?

    Katarzyna Czeczot
    Katarzyna Czeczot, Światło i czułość. Jak się kocha w epoce dagerotypu?, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.947

    Esej dotyczy miłości Zygmunta Krasińskiego do Delfiny Potockiej. Autorka, za punkt wyjścia obiera – wyłożoną w jednym z listów poety do Potockiej – definicję miłości jako patrzenia i czyta relację Krasińskiego z ukochaną w kontekście fascynujących go zjawisk dagerotypu i magnetyzmu. Odkrycie dagerotypu, w którym splata się historia fotografii i spirytyzmu, staje się pretekstem do sformułowania nowej koncepcji miłości i kochającego podmiotu. W epoce malarstwa traktowano kobietę jako bierny obiekt męskiego spojrzenia; fotografia odwraca ten układ panowania. Miłość przestaje być statyczną relacją zakochanego podmiotu i biernego obiektu – ukochanej. Za sprawą filozofii wywoływania zdjęć (i duchów) Krasiński jako piszący podmiot staje się niczym światłoczuły materiał, na którego powierzchni wydarza się obraz ukochanej.

    słowa kluczowe: Zygmunt Krasiński; Delfina Potocka; fotografia; miłość; dagerotyp; magnetyzm

  4. „Pięciu poległych” jako metaobraz kultury polskiej połowy XIX wieku

    Iwona Kurz
    Iwona Kurz, „Pięciu poległych” jako metaobraz kultury polskiej połowy XIX wieku, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.950

    Artykuł odwołuje się do wydarzeń związanych z manifestacjami patriotycznymi z lutego 1861 roku. Istotną rolę w podgrzewaniu nastrojów warszawskiej ulicy odegrała wówczas fotografia, przede wszystkim zdjęcia „pięciu poległych” wykonane przez Karola Beyera (1818–1877). Autorka analizuje sposoby użycia tych zdjęć w kontekście ówczesnych praktyk wizualnych i performatywnych. Tableau przedstawiające „poległych” staje się metaobrazem kultury – przedstawieniem skupiającym w sobie aktualne emocje i trwałe wzorce symboliczne, dokumentalne własności fotografii i ponadczasową konwencję religijno-patriotyczną.

    słowa kluczowe: manifestacje patriotyczne; Karol Beyer; tableau; fotografia

  5. Wspólny luksus

    Kristin Ross
    Kristin Ross, Wspólny luksus, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.952

    Polski przekład drugiego rozdziału książki Communal Luxury: The Political Imaginary of the Paris Commune, poświęcony idei "wspólnego luksusu", reformie francuskiego systemu edukacji, w tym edukacji artystycznej, a także koncepcji zniesienia podziału na sztuki piękne i rzemiosło podczas krótkich i burzliwych rządów Komuny w roku 1871.

    słowa kluczowe: wspólny luksus; Komuna Paryska; edukacja; Francja

  6. Geschichtsbilder. Widok(i) na teorię teatru

    Dorota Sajewska
    Dorota Sajewska, Geschichtsbilder. Widok(i) na teorię teatru, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.987

    Artykuł jest próbą potraktowania praktyki dramatopisarskiej Stanisława Wyspiańskiego jako działania teoriopoznawczego. Potencjał historiozoficzny jego twórczości Dorota Sajewska dostrzega w stosowanych przez autora Wyzwolenia strategiach rekonstrukcyjnych, odwołując się przy tym zarówno do niezwykle popularnych w XIX wieku „żywych obrazów”, jak i współczesnej praktyki i teorii reenactments. W ukazaniu Wyspiańskiego również jako prekursora nowoczesnej historiografii teatralnej podstawową rolę odgrywa analiza relacji między ciałem a obrazem.

    słowa kluczowe: Stanisław Wyspiański; teatr; żywe obrazy; reenactments

Panorama

  1. Enter Ghost. Dwa obrazy teatru jako medium pamięci

    Weronika Szczawińska
    Weronika Szczawińska, Enter Ghost. Dwa obrazy teatru jako medium pamięci, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.988

    Artykuł krytycznie analizuje sprzężenie natury teatralnego medium ze strukturami pamięci. Sięgając po teorię amerykańskiego teatrologa Marvina Carlsona, autorka traktuje teatralne mechanizmy pamięci nie w kategoriach obiektywnej zasady, ale zmiennych pod wpływem przemian w polu pamięci kulturowej. Wskazuje na zmiany i odkształcenia wzorców teatralnych trybów pamięci. Interesują ją przede wszystkim momenty powstania uskoku, w którym stary i nowy kształt „maszyny” spotykają się i wchodzą w krytyczne tarcie.

  2. Wysiedlone spojrzenie. O autobiografii Jonasa Mekasa

    Paweł Mościcki
    Paweł Mościcki, Wysiedlone spojrzenie. O autobiografii Jonasa Mekasa, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.989

    Tekst jest próbą przyjrzenia się biograficznym losom i początkom filmowej działalności Jonasa Mekasa w świetle pytania o relację między migracją a wrażliwością wizualną.

Perspektywy

  1. „Na czyichś Kresach. Pamięć, nostalgia i resentyment w Europie Środkowo–Wschodniej”

    Magdalena Saryusz-Wolska, Claudia Snochowska-Gonzalez, Jan Sowa, Andrzej Leder
    Magdalena Saryusz-Wolska, Claudia Snochowska-Gonzalez et al., „Na czyichś Kresach. Pamięć, nostalgia i resentyment , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.990

    Zapis dyskusji wokół problemów związanych problematyczną historią kresów wschodnich i zachodnich, tożsamością narodową, pamęcią zbiorową, kwestiami nostalgii, resentymentu, retrybucji. Rozmowa wokół projektu "Majątek": wystawy i towarzyszącej jej publikacji.

Punkt widokowy

  1. Niesforne nosówki

    Slavs and Tatars
    Slavs and Tatars, Niesforne nosówki, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.995

    Prezentacja projektu Niesforne nosówki.

  2. Ą Ę

    Justyna Chmielewska
    Justyna Chmielewska, Ą Ę, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.997

    Esej towarzyszący prezentacji prac grupy Slavs and Tatars.

  3. Tężnia

    Robert Kuśmirowski
    Robert Kuśmirowski, Tężnia, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.998

    Prezentacja projektu „Tężnia” Roberta Kuśmirowskiego

  4. W poszukiwaniu straconego (wyw)czasu

    Paula Kaniewska
    Paula Kaniewska, W poszukiwaniu straconego (wyw)czasu, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1000

    Tekst poświęcony jest pracy Roberta Kusmirowskiego Tężnia (2014).

  5. Polski wiek XIX w sześciu mapach. Rekonesans

    Igor Piotrowski
    Igor Piotrowski, Polski wiek XIX w sześciu mapach. Rekonesans, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1001

    Przentacja przedstawia sześć map – sześć przypadków, dzięki którym mamy wgląd w polskiej dzieje XIX wieku, a także w pobudki oraz formy ówczesnej kartografii. Pięć z nich to mapy z epoki: od jednego z wczesnych planów urbanistycznych dla miasta Łodzi  przez mapy ziem polskich (Atlas Królestwa Polskiego Juliusza Colberga, emigracyjna Karta dawnej Polski Wojciecha Chrzanowskiego, ogarniająca ziemie Rzeczpospolitej z 1772 roku, plany Warszawy Lindleya), aż do Polskiego atlasu kongresowego Eugeniusza Romera, podsumowującego prace kartograficzne na konferencji w Wersalu. Ostatni przypadek dotyczy długiego trwania polskiego wieku XIX i jego żywej widoczności na kartogramach tematycznych sporządzanych dziś.

     

  6. Album mostu Aleksandryjskiego na rzece Wiśle pod Warszawą

    Karol Beyer
    Karol Beyer, Album mostu Aleksandryjskiego na rzece Wiśle pod Warszawą, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1003

    Prezentacja albumu fotograficznego, powstałego w atelier Karola Beyera i dokumentującego budowę Mostu Aleksandryjskiego (1860-1864).

  7. Album budowy mostu Aleksandryjskiego na rzece Wiśle

    Iwona Kurz
    Iwona Kurz, Album budowy mostu Aleksandryjskiego na rzece Wiśle, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1005

    Rekonstrukcja okoliczności budowy pierwszej przeprawy stałej na Wiśle w Warszawie – mostu Aleksandryjskiego (1859–1864) – oraz jej dokumentacji fotograficznej wykonanej w atelier Karola Beyera.

Migawki

  1. Konając w przegięciu

    Justyna Jaworska
    Justyna Jaworska, Konając w przegięciu, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1006

    Recenzja książki Ewy Toniak Śmierć bohatera. Motyw śmierci heroicznej w polskiej sztuce i literaturze od powstania kościuszkowskiego do manifestacji 1861 (słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2015).

  2. Męskie halucynacje

    Jan Borowicz
    Jan Borowicz, Męskie halucynacje, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1007

    Recenzja książki Klausa Theweleita Męskie fantazje (przeł. Mateusz Falkowski i Michał Herer, PWN, Warszawa 2015).

  3. Tkaczki siostrzeństwa

    Monika Borys
    Monika Borys, Tkaczki siostrzeństwa, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1008

    Recenzja wystawy "Wszyscy ludzie będą siostrami" kuratorowanej przez Joannę Sokołowską w łódzkim Muzeum Sztuki ms2.

  4. Kurz. Historie

    Tomasz Szerszeń
    Tomasz Szerszeń, Kurz. Historie, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1009

    Tekst o wystawie Dust / Histoires de poussière d’après Man Ray et Marcel Duchamp w Le Bal w Paryżu.

  5. Do wglądu

    , Do wglądu, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2015, nr 10, https://doi.org/10.36854/widok/2015.10.1010

    Propozycje lektur