Osoby redagujące: Piotr Gorliński-Kucik, Jerzy Stachowicz, Łukasz Kiełpiński

W ostatnich latach upowszechnia się myślenie o fantastyce naukowej jako o ważnej praktyce artystycznej i popkulturowej, wartej ponownego – czy też głębszego – akademickiego namysłu. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest – oprócz renesansu SF w różnych medialnych formach (filmy kinowe, komiksy, seriale, podcasty, gry) oraz rosnącego znaczenia kultury fanowskiej – istotna zmiana paradygmatu w kulturze: odwołanie „końca historii” i zastąpienie go perspektywą „katastrofy planetarnej”, zarówno klimatycznej, jak i politycznej czy społecznej.

Fantastyka naukowa przestaje więc być traktowana jako marginalny przedmiot badawczego zainteresowania, a jej formalną i tematyczną różnorodność coraz częściej postrzega się jako interesujące pole interdyscyplinarnych analiz. Przyszłości wyobrażone wytwarzane w SF nie tylko stanowią zwierciadło trendów społecznych i potocznych wyobrażeń towarzyszących danej epoce, lecz także – jak zauważa Richard Barbrook – biorą udział w wytyczaniu przyszłych realiów oraz wyobrażaniu sobie, dokąd ma podążać kultura (nie tylko ta techniczna). Pozostają także w nieustannej relacji i napięciu na osi przeszłość–teraźniejszość–przyszłość.

W książce Make It So: Interaction Design Lessons from Science Fiction Nathan Sherdoff i Christoper Noessel stwierdzili wprost, że „czy nam to się podoba czy nie”, to właśnie wizje technologii doświadczane w obrazach SF (telewizyjnych, kinowych, komiksowych, growych itd.) wyznaczają oczekiwania widzów dotyczące technologii oraz interfejsów, które mają dopiero powstać. W natłoku obrazów i informacji to właśnie kultury wizualne SF, jak nazywa je Paweł Frelik, wyznaczają wspólne pole odniesień kulturowych dla szerokich grup społecznych.

Fantastyka naukowa to praktyka przekraczająca gatunki i media, narzędzie myślenia spekulacyjnego i budowania wyobrażonych, ale mocno związanych ze współczesnością światów o nie tylko rozrywkowym charakterze. Jak powiada Paweł Frelik, SF „pozwala spojrzeć na świat w perspektywie nieosiągalnej w żadnym innym dyskursie kulturowym”. Fantastyka naukowa w tym ujęciu to, jak twierdzi Grażyna Gajewska, „dekonstruowanie zastanych kulturowo sposobów myślenia o rzeczywistości, spekulowanie na temat alternatywnych porządków organizowania relacji międzyludzkich (ze względu na płeć, orientację seksualną, pochodzenie etniczne, status społeczny) i międzygatunkowych, proklamowanie nowej (lepszej, sprawiedliwszej, zrównoważonej) rzeczywistości”.

Uważamy, że potencjał krytyczny SF wciąż nie jest dostatecznie wykorzystany w humanistyce. Dlatego proponujemy, by w kolejnym numerze „Widoku” zastanowić się nad miejscem i rolą science fiction w kulturze wizualnej z wyraźnym, choć niewyłącznym uwzględnieniem polskiej perspektywy. Czym są fantastycznonaukowe obrazy? Czy i jak możemy mówić o jakimś szczególnym fantastycznonaukowym spojrzeniu jako swoistym sposobie przetwarzania, wytwarzania i interpretacji rzeczywistości, kierującym wyobraźnię wizualną na pewne tory (w tym neokolonialne, technoutopijne, technofeudalne) i ukrywającym to, co nie pasuje do „fantastycznonaukowości”? Jak nasza teraźniejszość została zaprojektowana na dawnych wyobrażeniach tego, co będzie, oraz jak powinien wyglądać świat? Czy aktualnie obserwowane przemiany kapitalizmu są próbą realizacji przyszłości wyobrażonych sprzed epoki cyfrowej? Jakie obrazy i scenariusze planetarnej katastrofy odnajdujemy w fantastyce naukowej? Wreszcie: czy możemy mówić o specyficznie polskich kulturach wizualnych SF?

Proponowane zagadnienia:

• polskie kultury wizualne SF,
• SF jako niegatunek: estetyka, sposób myślenia, metoda badawcza, praktyka artystyczna,
• wielomedialność i wyjście poza gatunki,
• SF jako archeologia mediów,
• fantastycznonaukowe gry wideo,
• socjalistyczna i kapitalistyczna utopia,
• technooptymizm,
• interfejsy przyszłości,
• SF jako archeologia mediów,
• obrazy przyszłości w przeszłości,
• SF jako sposób patrzenia na teraźniejszość.

Na abstrakty (maximum jedna strona A4) czekamy do 1 lutego 2025 roku. Termin złożenia pierwszej wersji tekstu: 25 marca 2025. W razie pytań zapraszamy do kontaktu. 

Przed przesłaniem tekstu zapraszamy do zapoznania się z wytycznymi. Do tekstu należy dołączyć: biogram osoby autorskiej, abstrakt (w języku polskim i angielskim) wraz ze słowami-kluczami oraz bibliografię (format Chicago Manual of Style). Prosimy o ich przesyłanie na adres: redakcja@pismowidok.org.