<p>Jean-Luc Godard, <em>Tout va bien, </em><span>1972</span></p>
<p>Jean-Luc Godard, <em>Tout va bien, </em><span>1972</span></p>

Nr 31: Wizualność klas społecznych: historie i działania

Redaktorzy: Magda Szcześniak, Krzysztof Świrek

Jean-Luc Godard, Tout va bien, 1972

Numer współfinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, Szkoły Filmowej w Łodzi, Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i Dziekana Wydziału Polonistyki UW.

Spis treści

Wstęp

  1. Wizualność klas społecznych: historie i działania

    Wizualność klas społecznych: historie i działania , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2467

    Wstęp do numeru poświęconego wizualności klas społecznych, w szczególności historii klas, konfliktowi klasowemu i świadomości klasowej.

    słowa kluczowe: klasa społeczna; struktura klasowa; wizualność; reprezentacja; konflikt klasowy; świadomość klasowa

Zbliżenie

  1. "Us" vs. "Them". Communist Dialectical Images from Interwar Europe and Soviet Russia

    Adri Kácsor
    Adri Kácsor, "Us" vs. "Them". Communist Dialectical Images, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2439

    Muskularni robotnicy kontra obli mieszczanie. Matki z klasy robotniczej obciążone trudami biedy i opieki nad dziećmi kontra eleganckie kobiety z klasy wyższej cieszące się życiem pełnym przywilejów. Takie zestawienia obrazów robotników i bogaczy były powszechne w kulturze wizualnej komunizmu przez cały XX wiek, pojawiały się na plakatach, ilustracjach i w innych rodzajach propagandy politycznej w różnych krajach i na różnych kontynentach. Chociaż te dydaktyczne obrazy propagandowe były rzadko uwzględniane w historiach modernizmu i awangardy, niniejszy artykuł dowodzi, że były one jednymi z kluczowych wynalazków wizualnych komunistycznej kultury wizualnej XX wieku ze względu na ich wysoce innowacyjną estetykę i operującą przeciwstawieniami strukturę, które nadawały im dialektyczny potencjał. Wykorzystując przykłady z międzywojennej Europy i Rosji Radzieckiej, artykuł ten analizuje, w jaki sposób dydaktyczne zestawienia mogły stać się obrazami dialektycznymi, popychając do politycznych transformacji, a jednocześnie czyniąc rewolucyjną świadomość klasową widoczną dla widza.

    słowa kluczowe: obraz dialektyczny; wizualne przeciwstawienie; propaganda sowiecka; modernizm; międzynarodowy komunizm; karykatura; album agit-prop

  2. Ruch fotografii robotniczej w latach 20. i 30. XX wieku. Perspektywy teoretyczne i możliwości badawcze w Polsce

    Maciej Duklewski
    Maciej Duklewski, Ruch fotografii robotniczej w latach 20. i 30. XX wieku, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2453

    Tematem artykułu są najnowsze badania nad robotniczą fotografią dokumentalną, społeczną i artystyczną tworzoną w latach 20. i 30. XX wieku. Dotyczą one międzynarodowego ruchu robotników fotoamatorów (przede wszystkim w Republice Weimarskiej), rynku wydawniczego ilustrowanych pism robotniczych oraz teorii fotografii proletariackiej. Artykuł przedstawia najnowsze, międzynarodowe badania fotografii robotniczej i możliwości badawcze w Polsce. Autor opisuje lokalne warunki wytwarzania i cyrkulacji fotografii robotniczej oraz niektóre dostępne źródła. Znajdują się wśród nich materiały dotyczące I wystawy fotografii robotniczej we Lwowie (1936, kurator: Władysław Bednarczuk), prasa komunistyczna i międzywojenne czasopisma fotograficzne.

    słowa kluczowe: fotografia; komunizm; modernizm; II Rzeczpospolita; robotnicy przemysłowi; fotografia robotnicza

  3. Consuming Class. Imagining Upper-Middle Classness through Photography in Vanity Fair

    Amelie Ochs
    Amelie Ochs, Consuming Class, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2459

    Podczas gdy termin „klasa konsumująca” jest ściśle związany ze współczesnym, zglobalizowanym światem, początki tego zjawiska społecznego sięgają co najmniej XIX wieku. Odnosząc się do kultury wizualnej tej klasy, autorka twierdzi, że medium fotografii odgrywa kluczową rolę w reprodukcji, cyrkulacji i konsumpcji dóbr. Obecne w tym tekście historyczne, bliskie czytanie sztuki wchodzi w dialog z teoriami klasowymi i sytuuje się na przecięciu historii wizualnej, studiów nad czasopismami i historycznych badań konsumenckich. Na przykładzie numeru „Vanity Fair” z listopada 1922 roku, opierając się na teoriach Pierre’a Bourdieu i Rolanda Barthes’a, autorka bada różne sposoby wykorzystania fotografii. Ponadto rozpoznaje w nowoczesnym czasopiśmie platformę prezentacji i cyrkulacji dla sztuki nowoczesnej, fotografii i reklamy, która motywuje wizualną i społeczną praktykę konsumpcji obrazów. Wykorzystując teorie społeczne Thorsteina Veblena i C. Wrighta Millsa, autorka definiuje klasę konsumującą jako wyższą klasę średnią, poszukującą punktu orientacyjnego w kulturze wysokiej, aby ustabilizować własną świadomość klasową. Tym samym twierdzi, że wizualna zawartość Vanity Fair jest raczej prezentacją dla– niż reprezentacją klasy konsumującej.

    słowa kluczowe: klasa konsumująca; kultura pospolita; konsumpcja obrazów; "Vanity Fair"; fotografia reklamowa; ideologia wizualna

  4. Za portretem przodka. Reprezentacje współczesnych środowisk arystokratycznych w kontekście struktury klasowej w Polsce

    Maja Głowacka
    Maja Głowacka, Za portretem przodka, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2456

    Celem artykułu jest przyjrzenie się relacji między medialnymi reprezentacjami współczesnych środowisk arystokratycznych a procesami kształtowania się struktury klasowej w Polsce. Analizując wybrane obrazy (materiały prasowe, programy telewizyjne) staram się pokazać podwójne działanie wizerunków polskiej arystokracji, wpisujące się w opisywany przez Macieja Gdulę proces „ukrywania się” polskiej klasy wyższej. Wydaje się bowiem, że pozornie zawarte w nich odsłonięcie, równocześnie jest swego rodzaju odwróceniem uwagi od: a) realnych kapitałów i statusów przedstawianej grupy; b) funkcjonowania innych frakcji klasy wyższej. Historyzujące, egzotyczne, oparte na ekscesie reprezentacje arystokracji pozornie wyrywają ją z toczących się procesów walki o dominację, negocjowania pozycji i sił klasowych. Stają się tym samym znaczącym elementem kształtowania i funkcjonowania struktury klasowej w Polsce.

    słowa kluczowe: arystokracja; klasa wyższa; klasy społeczne; media; kultura popularna

  5. Double “Class”: On the Popularization of Dr. Martens

    Arthur Crucq
    Arthur Crucq, Double “Class”: On the Popularization of Dr. Martens , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2409

    Autor analizuje procesy przywłaszczania i utowarowienia z perspektywy subkultur i ich związku z klasą na przykładzie historii kultowych butów Dr. Martens. W latach 60. przywłaszczyli je brytyjscy skinheadzi, aby podkreślić swoją przynależność do klasy robotniczej. Oprócz funkcjonalności, obiekty te obdarzone są znaczeniem, które może się zmieniać w zależności od różnych sposobów pojawiania się, od różnych stylów. Dziś Martensy są przede wszystkim modne. Stawia to pytanie, w jakim stopniu komercjalizacja podważa potencjał takich obiektów do kodowania znaczeń. Poprzez krytyczne omówienie najnowszej literatury naukowej na temat subkultur i stylu autor wyjaśnia, w jaki sposób w ostatnich dekadach dynamika neoliberalnej gospodarki rynkowej i konsumpcji ułatwiła dalsze utowarowienie stylu jako pożądanych przedmiotów o konkretnej wartości. Kolejno dowodzi, że zawłaszczenie i utowarowienie w późnokapitalistycznym społeczeństwie mogą przesłonić, ale nie zatrzeć, społeczne realia klasowe, które kryją się pod strumieniem obrazów, w które jesteśmy dziś uwikłani.

    słowa kluczowe: wygląd; zawłaszczenie; klasa; komercjalizacja; utowarowienie; Dr. Martens; punk; skinheadzi; semiotyka; styl; subkultura; klasa robotnicza

Punkt widokowy

  1. „Populus to był lud, proszę państwa”

    Michał Januszaniec
    Michał Januszaniec , „Populus to był lud, proszę państwa”, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2472

    Esej wizualny o protestach chłopskich okresu transformacji. Autorzy wykorzystują fotografie i rysunki prasowe, materiały telewizyjne, kroniki filmowe i oddolne rejestracje wideo, by stworzyć archiwum oporu klasy ludowej, w tym przypadku szczególnie dotkliwie skrzywdzonych przez wolnorynkowe mechanizmy rolników.

    Ostrzeżenie: prezentacja zawiera materiały wizualne dokumentujące różne formy przemocy, prosimy o rozwagę.

    słowa kluczowe: protesty; transformacja; lata 90.; chłopi; rolnicy; historia ludowa; walka klasowa; klasa społeczna; aktywizm wizualny; archiwum

  2. „Populus to był lud, proszę państwa”. Wizualne archiwum protestów chłopskich okresu transformacji

    Magda Szcześniak
    Magda Szcześniak, „Populus to był lud, proszę państwa”, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2464

    Artykuł poświęcony jest protestom chłopskim w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. W dominującej sferze publicznej historia ta wspominana jest niechętnie, wyparta przez pamięć transformacji jako okresu zachłystywania się kapitalizmem i budowania społeczeństwa obywatelskiego. Tymczasem protesty rolników stanowiły pierwsze tak poważne i masowe wystąpienia przeciwko neoliberalnej polityce gospodarczej. Wykorzystując kategorię badawczą "repertuarów kontestacji" (Charles Tilly), autorka analizuje podejmowane przez protestujących działania: blokady dróg, okupacje budynków rządowych, martnotrawienie jedzenia oraz przykłady chłopskiego aktywizmu wizualnego.

    słowa kluczowe: protesty; transformacja; lata 90.; chłopi; rolnicy; historia ludowa; walka klasowa; klasa społeczna; aktywizm wizualny

Panorama

  1. Czerwone mięso, zielona śmierć. Przemoc i czas w twórczości Marii Lassnig

    Adam Lipszyc
    Adam Lipszyc, Czerwone mięso, zielona śmierć, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2436

    Artykuł poświęcony jest wybranym motywom twórczości austriackiej malarki Marii Lassnig (1919-2014). Autor wychodzi od analizy monstrualności, którą nierzadko naznaczone są autoportrety artystyki. Odwołując się do manifestów Lassnig, w których kreśli ona koncepcję malarstwa spod znaku „body awareness” oraz pewnych rozwiązań zaproponowanych przez Gillesa Deleuze’a w jego książce o Francisie Baconie, autor wskazuje, że „potwory” Lassnig – przejawiające się w postaci potworów-zwierząt lub potworów-maszyn – to wizualizacja cielesnej udręki związanej z procesem ujarzmienia. W tym duchu analizie poddana zostaje także funkcja intensywej czerwieni – barwy cierpiącego, ale pobudzonego życia – którą artystka posługuje się chętnie tworząc monstrualne postacie, a także konstrastowej zieleni, która wedle autora odsyła u Lassnig do porządku śmierci. Autor rekonstruuje funkcje tych barw odwołując się do szeregu prac malarskich artystki, a także do jej animacji filmowych. Na koniec szczegółowej analizie poddane zostają cztery autoportrety Lassnig, dwa z okresu najwcześniejszego, dwa – z ostatniego okresu jej twórczości.

    słowa kluczowe: Maria Lassnig; malarstwo; mięso; ciało; monstrum

Perspektywy

  1. The Power to Express Who You Can Become. Sabine Hake in Conversation with Magda Szcześniak

    Sabine Hake, Magda Szcześniak
    Sabine Hake, Magda Szcześniak, The Power to Express Who You Can Become, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2449

    Rozmowa o interdyscyplinarnym projekcie Sabine Hake, poświęconym badaniu imaginarium proletariackiego w Niemczech od lat 60. dziewiętntastego wieku do połowy dwudziestego wieku.

    słowa kluczowe: kultura proletariacka; klasa robotnicza; Niemcy; marksizm; emocje

Migawki

  1. Wielogłosy. O ludowych historiach

    Małgorzata Litwinowcz-Droździel
    Małgorzata Litwinowcz-Droździel, Wielogłosy. O ludowych historiach, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2462

    Krytyczny przegląd popularnego w ostatnich latach nurtu pisania historii ludowych, m.in. książek Chamstwo Kacpra Pobłockiego, Ludowa historia Polski Adama Leszczyńskiego, Panny z „Wesela” Moniki Śliwińskiej, Upiór Łukasza Kozaka. Wychodząc od krytyki powierzchownego wykorzystywania pańszczyzny jako argumentu tłumaczącego wszystkie bolączki współczesnego polskiego społeczeństwa (dla nazwania tego sposobu myślenia autorka ukuwa kategorię „rozumienia instant”), autorka opisuje najnowsze publikacje jako próbę skomplikowania myślenia o historii ludu polskiego.

    słowa kluczowe: historie ludowe; pańszczyzna; historia; wieś; chłopi

  2. Wstyd, awanse i literatura francuska

    Wiktoria Tabak
    Wiktoria Tabak, Wstyd, awanse i literatura francuska, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2443

    Recenzja trzech spektakli: Końca z Eddym (Teatr Studio) i Halki (Narodowy Stary Teatr) w reżyserii Anny Smolar oraz Powrotu do Reims (Teatr Łaźnia Nowa, Nowy Teatr) w reżyserii Katarzyny Kalwat, w której autorka zastanawia się nad zmianą sposobów reprezentacji klas społecznych w najnowszym polskim teatrze i wskazuje na wyraźną tendencję wśród twórczyń do budowania opowieści na podstawie prywatnych i słabych historii.

    słowa kluczowe: teatr współczesny; wstyd; awans; klasy społeczne

  3. Ile splotu w splocie klasa-kapitał-coaching?

    Kamila Biały
    Kamila Biały, Ile splotu w splocie klasa-kapitał-coaching?, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2429

    Recenzja książki Michała Mokrzana Klasa, kapitał i coaching w dobie późnego kapitalizmu. Perswazja neoliberalnego urządzania (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2019) napisana jest z jednej strony z perspektywy socjologicznych badań późnego kapitalizmu w Polsce, a z drugiej w duchu badań fenomenologicznych. Te ostatnie w sposób bezpośredni nawiązują do interesującej badacza kategorii splotu wychodzącej z filozofii różnicy, stawania się, procesu. Autor, wierny tej tradycji, próbuje opisać w specyficznym kontekście neoliberalne urządzenie. Jak autorka recenzji stara się pokazać, Mokrzanowi udaje się to połowicznie.

    słowa kluczowe: kapitalizm; neoliberalizm; coaching; klasa; fenomenologia

  4. Jałowy nastrój poróżnienia. Odpowiedź na recenzję Kamili Biały

    Michał Mokrzan
    Michał Mokrzan, Jałowy nastrój poróżnienia. Odpowiedź na recenzję Kamili Biały , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 31, https://doi.org/10.36854/widok/2021.31.2434

    Prezentowany tekst jest odpowiedzią na recenzję mojej książki Klasa, kapitał i coaching w dobie późnego kapitalizmu. Perswazja neoliberalnego urządzania (Wydawnictwo Naukowe UMK, seria Monografie FNP, Toruń 2019) napisaną przez Kamilę Biały. W tekście odnoszę się do wątpliwości zgłaszanych przez Biały, wskazując, że niektóre fragmenty recenzji potwierdzają rozpoznanie Hansa-Georga Gadamera, iż z czytanych tekstów wyciągamy to, co uprzednio do nich włożyliśmy, czyli nasze przedrozumienia z warunkującymi je przesądami. Odwołując się do myśli hermeneutycznej, argumentuję, że w przypadku recenzji Biały przesądy nie tyle umożliwiają rozumienie, ile je blokują, czego efektem są cztery problematyczne strategie recenzyjne. W wielu miejscach recenzja nie dyskutuje z książką, lecz z tworzonym na własny użytek wyobrażonym oponentem. Źródeł tego gestu upatruję w jałowym nastroju poróżnienia, czyli ideach i afektach wytwarzanych w ramach sporu między zwolennikami podejścia, które uprzywilejowuje „przedmiotowe” ujęcie zjawisk społecznych a jego oponentami – wybierającymi ujęcie „podmiotowe”.

    słowa kluczowe: klasa; kapitalizm; coaching; kapitał